Tworzenie Systemu Organizacji Cyrku

Poniższy tekst pierwotnie opublikowany został w portalu circustalk.com, pt. „Developing a Circus Organizational System” 

Opracowałam ostatnio wizualizację pokazującą jak ponad 300 cyrkowych dyscyplin, umiejętności oraz rekwizytów łączy się ze sobą nawzajem. Podczas jej tworzenia, miałam możliwość nawiązania kontaktu z dziesiątkami artystów i artystek cyrkowych oraz badaczek i badaczy z całego świata. Chciałabym podzielić się częścią tej przygody i tego, czego nauczyłam się od cyrkowej społeczności. 

W artykule zawarłam to, jak i dlaczego rozpoczęłam ten projekt oraz jak zaktualizowałam już istniejący system organizacji cyrku. Wyrażam głęboką wdzięczność dla wszystkich tych, którzy pomogli mi w tej drodze. Omawiam także niektóre z wpływów tego projektu i dzielę się informacją, jak można zdobyć kopię limitowanej edycji mojej wizualizacji. 

Jak rozpoczął się projekt „Nowoczesnych Sztuk Cyrkowych”

Jestem amatorską artystką cyrkową i trenerką specjalizującą się w German wheel i klaunadzie. Niestety, jako dziecko dorastające w Kentucky (USA) nie miałam dostępu do zajęć gimnastycznych lub tanecznych. Treningi rozpoczęłam dopiero jako trzydziestolatka. Obecnie mam już 40 lat i nauka nowych umiejętności zajmuje mi więcej czasu niż młodszym, formalnie wykształconym osobom. Szczęśliwie, należę do ośrodka Madison Circus Space, gdzie mogę obserwować praktykę różnorodnych dyscyplin i uczyć się od wielu profesjonalnych i amatorskich artystów.

W 2019 chciałam rozwinąć zakres swoich cyrkowych umiejętności, ale nie byłam pewna, co byłoby dobrym dla mnie wyborem. Zastanawiałam się, czy istnieją jakieś umiejętności podobne do tych, które już posiadałam. Podczas moich badań odkryłam dziesiątki dziedzin i przyrządów, o których nie miałam pojęcia, w tym dość nieznane, jak skywalk czy skrzyżowane koło Jonathana Morina.

Prowadząc badania natrafiłam na niewyraźne zdjęcie Systemu Gurevicha, organizującego cyrkowe dyscypliny. System ten był tworzony w latach 50. i 60. XX wieku w Związku Radzieckim przez Zinovy’ego B. Gurevicha. Jego celem była wizualna organizacja programu nauczania w prestiżowej Moskiewskiej Szkole Cyrkowej oraz uporządkowanie popularnych w tym czasie numerów cyrkowych w Związku Radzieckim.

Wiele nauczyłam się studiując ten model, np:

• Kula do balansowania (rolling globe) i rola bola są w nim umieszczone blisko siebie, co sugeruje wykorzystanie ich w zakresie podobnych umiejętności.
• Założyłam, że przedstawia on wiele (być może większość) popularnych cyrkowych numerów wykonywanych w Związku Radzieckim w latach 60. i 70. XX wieku. Myślę, że byłaby to interesująca historyczna informacja, jakkolwiek nie jestem w stanie jej zweryfikować.
• System posiada dużą sekcję poświęconą jeździectwie oraz tresurze. Zainteresowało mnie to, gdyż osobiście rzadko widywałam zwierzęta podczas widowisk cyrkowych, w których brałam udział. Skłoniło mnie to do przemyśleń na temat wpływu, jaki ruch na rzecz obrony praw zwierząt miał na współczesny cyrk.

Cenię schemat Gurevicha za to, jak rozszerzył moje horyzonty! Lecz nie mogłam zignorować faktu, że niektóre popularne dziedziny nie zostały uwzględnione, ponieważ nie były jeszcze wtedy popularne (na przykład akrobatyka na chustach aerialowych czy koło Cyra). Postrzegałam niektóre umiejętności inaczej niż przedstawiono to w systemie lub nawet nie byłam pewna, co niektóre wpisy oznaczają. Na przykład, czy drążek poziomy (horizontal bar) to to samo, co rosyjski drążek (Russian bar), belka równoważna (balance beam), czy wysoki drążek gimnastyczny (gymnastic high bar)? Czemu lina wysoka (high wire) jest sklasyfikowana w innej kategorii niż lina napięta (tight wire)?

Postanowiłam więc zaktualizować zastany model, aby wprowadzić go w realia lat dwudziestych XXI wieku.

Aktualizowanie Systemu Gurevicha

Badania oraz tworzenie grafiki rozpoczęłam z myślą, że robię to głównie na własny użytek. Wyjęłam dużą kartkę papieru i zaczęłam odręczne rysunki, dodając numery cyrkowe, które widziałam na żywo lub w internecie. Obejrzałam setki filmów o tematyce cyrkowej na YouTube, przeglądałam strony internetowe dostawców rekwizytów, takich jak Flowtoys czy Renegade Juggling, a także czytałam książki na temat historii cyrku i badań nad nim.

Ostatecznie zaczęłam przesuwać niektóre z kategorii Systemu Gurevicha. Przykładowo, w mojej grafice, magię umieściłam pomiędzy pracą nad postacią (character) a manipulacją obiektami (object manipulation), w której to z kolei lalkarstwo (nowy dodatek) znalazło swoje miejsce. Dodałam koła (wheels) i szarfy akrobatyczne (aerial silks). Do systemu włączyłam również sztuki flow (flow arts) i dodałam wiele popularnych (jak i rzadkich) rekwizytów żonglerskich. W sumie, do oryginalnego Systemu Gurevicha dodałam ponad 200 umiejętności i dyscyplin.

Następnie zostawiłam szkic swojej grafiki wraz z długopisem na stole w publicznej przestrzeni Madison Circus Space, gdzie jestem członkinią oraz trenerką. Zachęcałam inne osoby do nanoszenia zmian w sposób otwarty, na zasadzie open-source. Najwięcej dodatków i poprawek dotyczyło sztuk flow, pokrywających się częściowo z żonglerką. 

Później zdigitalizowałam swoją grafikę i udostępniłam ją w sieci na facebookowej grupie Circademics. Jest to liczna, międzynarodowa zbiorowość akademików, profesjonalnych i amatorskich artystów cyrkowych, badaczy i myślicieli zajmujących się refleksją i dyskusjami „odnoszącymi się do teorii, badań i praktyk rozwojowych sztuk cyrkowych”. Grupa ma ponad 3 800 członków, którzy poszukują i udostępniają zasoby historyczne i akademickie, rekomendacje książkowe i publikacje, a także prowadzą rozmowy na tematy z nimi związane.

Na przestrzeni trzech lat trzykrotnie wymieniałam różne wersje mojej pracy z Circademics, zanim zdecydowałam, że jest ona gotowa do publikacji. Uwzględniłam w niej setki uwag pochodzących od artystów cyrkowych, profesjonalnych oraz amatorskich badaczy, bibliotekarzy, dyrektorów szkół cyrkowych, wybitnych członków rodzin cyrkowych dynastii, wydawców, grafików i wielu innych osób.

Społeczność Circademics była niesamowita. Wprowadziła mnie ona do Dokucirco i ich pięknie zaprojektowanego systemu. Doktor Marco Bortoleto skontaktował się ze mną bezpośrednio, by podzielić się publikacją rejestrującą jego własne badania i system rozwijany w Brazylii, opublikowany w 2017 roku (patrz: Bortoleto, Marco CA.Educacao Fisica Escolar e Praxiologia Motriz: compreendendo as practicas corporais. Editora CRV Ltda, (2017), s. 55-79)¹. Szandra Szonday, muzealniczka z Biblioteki i Archiwów Węgierskich Sztuk Cyrkowych, podzieliła się linkiem do systemu opracowanego przez niemieckiego badacza Rolfa Lehmanna z lat 70. XX wieku. Artyści cyrkowi poprzez swoje uwagi pomogli mi przeprojektować całe sekcje (szczególnie te poświęcone sztukom flow i aerialom).

Zaskoczyło mnie, że nie mogłam łatwo znaleźć informacji o tych wszystkich systemach, szczególnie, że cyrki i ich artyści przekraczają narodowe i językowe granice, które wydawały się je oddzielać! Poprzez Circademics, poznałam dr LaReinę Hingson, i razem napisałyśmy artykuł naukowy na temat różnych klasyfikacji. Artykuł ten jest dostępny na żądanie i został zgłoszony do publikacji – mam więc nadzieję, że wkrótce będzie dostępny. Tymczasem, niektóre z nich, które udało nam się opracować razem z dr Hingson, są dostępne online:  

• System Gurevicha (Związek Radziecki, opracowane w latach 50. XX wieku, dostęp tutaj, na stronie 67)
• System Hovey Burgessa (U.S.A., opracowane w 1974, strona, dostęp tutaj, na stronie 69)
• System Dokucirco (Mexico, opracowane w 2016, dół strony, dostęp tutaj – dół strony)
• System Gatewood (U.S.A., opracowane w 2023, dostępne jako plakat tutaj)

Wpływ projektu Nowoczesnych Sztuk Cyrkowych

Tworzenie systemu organizacyjnego Nowoczesnych Sztuk Cyrkowych wywarło na mnie ogromny wpływ. Po pierwsze, miałam możliwość poznania wielu dobrych, rozważnych, inteligentnych, fascynujących ludzi zaangażowanych w cyrk w ten czy inny sposób.

Po drugie, projekt pomógł mi rozwinąć moją osobistą praktykę cyrkową. Od czasu, gdy zaczęłam tworzyć ten system, rozpoczęłam treningi na kole Cyra, którego nauczyłam się nieco szybciej, niż byłoby to możliwe bez mojego wcześniejszego doświadczenia z German wheel. Zdałam sobie sprawę, że zwyczajnie się starzeję, więc zaczęłam szukać mniej niebezpiecznych aktywności, które mam nadzieję, będę mogła rozwijać w starszym wieku. Nie byłam wcześniej świadoma istnienia leviwand i rope dart, które to absolutnie mnie zauroczyły i które zaczęłam praktykować. Pracuję również nad tym, by stać się bardziej oddanym i refleksyjnym klaunem, z większym zrozumieniem dla historii oraz stylów tej dyscypliny.

Jestem mniej pewna wpływu mojego projektu na Ciebie, Czytelniczko lub Czytelniku, jak również na świat cyrku w szerszym ujęciu. Z jednej strony, co z tego, że badacz próbuje uporządkować te sztuki? Zapisywanie słów o cyrku nie ogranicza, ani nie poszerza ludzkich zdolności do tworzenia i wykonywania tej sztuki.

Z drugiej strony, wierzę, że możemy nauczyć się kilku rzeczy studiując stworzone systemy organizacji. Dr Hingson i ja zidentyfikowałyśmy parę sposobów ich pozytywnego wpływu na sztuki cyrkowe. Mogą one:

• Pozwalać na kompleksową organizację umiejętności, dyscyplin i rekwizytów, które twórcy systemu uważają za ważne w tworzeniu „cyrku”.
• Służyć jako kulturowy zapis tego, w jaki sposób sztuki są wykonywane w relacji do siebie nawzajem.
• Ukazywać granice ludzkiej kreatywności w określonym momencie historii.
• Sugerować wspólny język dla cyrkowych umiejętności i rekwizytów.
• Uczyć, jakie kroki artysta powinien wykonać, aby nauczyć się nowej umiejętności.
• Pomóc nauczycielom lub szkołom w opracowaniu swojego programu.

Istnieje więcej niż jeden sposób

Jestem zaszczycona, mając możliwość bycia w gronie osób, które dążyły do stworzenia systemu organizacji cyrku. Aby zacytować George’a Boxa: „Wszystkie systemy są błędne, ale niektóre są użyteczne”. Czy jeden jest bardziej „poprawny” niż inny? Nie sądzę. Każdy jest użyteczny na swój sposób i uczy nas czegoś innego o sztukach cyrkowych oraz tego, gdzie i jak są one praktykowane.

Moim celem jest, by grafika Nowoczesnych Sztuk Cyrkowych stanowiła inspirację do nowych spostrzeżeń, dyskusji i debat w społeczności cyrkowej. Artystka cyrkowa, Ripley Burns, powiedziała mi, że kiedy zobaczyła mój model, „byłam podekscytowana widząc lalkarstwo pomiędzy pracą nad postacią (character) a manipulacją obiektami. Doznałam oświecenia. Nigdy nie myślałam o tym w ten sposób i było satysfakcjonującym, widzieć to wyjaśnione w tak prosty sposób”. Dokładnie tak samo czułam się podczas jego tworzenia.

Nie uważam, by mój system był doskonały, a nawet sądzę, że czasami jest błędny. Krytyki, które usłyszałam po publikacji, a które skłoniły mnie do przemyśleń, to: 

• Rozpoczęła się obszerna dyskusja na temat tego, czym jest „nadrzędna” (parent) kategoria w cyrku, jak podlegała ona historycznym zmianom i powiązanymi z nimi przekształceniami w cyrkowym szkolnictwie i kulturze. Wiele szkół posiada swoje własne, podstawowe dyscypliny, które mogą się różnić od tych, które wybrałam w swojej grafice.
• Wiele osób pytało mnie czemu zdecydowałam się na tytuł „Nowoczesne Sztuki Cyrkowe”. Czym one właściwie są? Jak różnią się one od klasycznych, tradycyjnych, współczesnych, czy nowych/nouveau? Jaki okres czasu jest „nowoczesnością”? (Jestem amatorską badaczką cyrku, więc nie pracowałam ze sztywnymi lub konkretnymi kryteriami. Mój system może być rozumiany jako „wszystko to, co możesz zobaczyć w cyrku około lat 20. XXI wieku”).
• Interesujące rozmowy toczyły się na temat tego, do jakiej sekcji przynależą poszczególne umiejętności. Na przykład „Aerial Apparatus” luźno zdefiniowałam jako zawieszone rekwizyty, zaś sekcję „Aerial Acrobatics”, jako tę, w której ludzie są z wyrzucani z ziemi w powietrze. Kto wyobraża to sobie inaczej, i czemu?
• Być może powinien zostać wykonany przegląd programów szkół cyrkowych, by móc ujrzeć co jest powszechnie nauczane, czemu, i jak? Lub powstać powinna grafika opisująca, jak dane rekwizyty były tworzone?
• Zwrócono mi uwagę, że sekcje klaunady oraz pracy nad postacią nie powinny być zawarte w „cyrku”, ponieważ są to umiejętności używane do prezentacji sztuk cyrkowych.
• Powiedziano mi również, że nie powinnam uwzględniać dziedziny flow, gdyż jest ona dedykowana do wystawiania na imprezach ogniowych, więc nie zaliczają się do tradycyjnych sztuk performatywnych.
• Pewne sekcje powinny być połączone, ale nie są – na przykład „Strongman Juggling” (w sekcji „Manipulacja Obiektami”) oraz „Strongman” (w sekcji „Sideshow”). Wynikało to z ograniczeń przestrzennych mojej grafiki, ale może ktoś inny będzie w stanie pokazać jak więcej sztuk cyrkowych się ze sobą łączy.
• W mojej opinii grafika jest Zachodnio- i Ameryko- centryczna (nie jest to krytyka pochodząca od innych, lecz moja własna refleksja). Na przykład, posiada sekcję rozmaitych aktywności związanych z rodeo, przypuszczalnie z powodu popularności pokazów w stylu „dzikiego zachodu” w Stanach Zjednoczonych, skąd pochodzę. Jednocześnie na grafice porozrzucane są umiejętności związane z azjatycką sztuką walki, magią, żonglerką lub muzyką. Czy to przypadkiem nie zawyża kategorii rodeo i umniejsza wkład azjatyckich artystów cyrkowych? Być może, lecz nie takie były moje intencje.

Tak jak ja zaktualizowałam System Gurevicha, byłoby wielkim zaszczytem, gdyby któregoś dnia ktoś zdecydował, że moja praca jest wystarczająco ważna, aby ją gruntownie uaktualnić. Cyrk nieustannie się rozwija, więc aktualizacje będą zawsze konieczne!

—

Aby uzyskać więcej informacji o grafice Nowoczesne Sztuki Cyrkowe Amandy Gatewood, kliknij tutaj, a jeśli chcesz zakupić plakat, kliknij tutaj. Plakaty są dostępne w ograniczonej ilości, dlatego zachęcamy do szybkiego składania zamówień, aby zapewnić sobie egzemplarz. Część dochodów zostanie przeznaczona na rzecz Madison Circus Space, organizacji non-profit poświęconej sztuce cyrkowej, działającej w Wisconsin, USA.

Skontaktuj się z Amandą pod adresem paperhousecircus@gmail.com, jeśli chcesz otrzymać kopię plakatu dla swojej lokalnej społeczności cyrkowej. Amanda może wysłać darmowy plakat za cenę kosztów wysyłki.

1. Edukacja Fizyczna Szkolna i Praksjologia Motoryczna: rozumienie praktyk cielesnych