Poniższy tekst pierwotnie opublikowany został 06 grudnia 2023 roku na portalu circostrada.org, pt. „Where Circus and Metamodernism Meet: Practice in a Dawning Era”. Dziękujemy redakcji Circostrady za możliwość jego przetłumaczenia i opublikowania na łamach Sztuki Cyrku.
Szerokie trendy w zachodnim społeczeństwie i kulturze otrzymały wielkie nazwy przez ostatnie kilkaset lat. Modernizm… Postmodernizm… Teraz filozofowie i teoretycy kultury mówią o naszej obecnej erze jako o wyłaniającym się metamodernizmie. Jak cyrk wpisuje się w ten kulturowy przeskok? Co to właściwie oznacza? Katharine Kavanagh, pisarka i badaczka cyrkowa, przedstawia rozwijające się eksploracje tego, jak cyrk spotyka się z fenomenem kulturowym metamodernizmu, opierając się na niedawnym sympozjum, które poruszało ten temat. (wprowadzenie: Valentina Barone)
Cyrk historycznie znajdował się na czele wielu przemian kulturowych, eksponując publiczność na nowe technologie, idee i możliwości poprzez swoje podróżne produkcje. Wydaje się trafne, że w miarę jak przesuwamy się dalej w XXI wiek, rosnąca struktura uczuć w zachodnich społeczeństwach jest również adresowana w polu cyrkowym. Europejscy i północnoamerykańscy badacze kulturowi określili naszą rozwijającą się erę jako metamodernistyczną. Tak jak Modernizm został zastąpiony przez Postmodernizm w ubiegłym wieku, teraz Postmodernizm ustępuje miejsca Metamodernizmowi. Metamodernizm po raz pierwszy zwrócił uwagę naukową w dziedzinie badań literackich, ale teraz jest rozpoznawany w szerszym zakresie sztuk wizualnych i wykonawczych. Charakterystyka sztuki metamodernistycznej obejmuje zarówno utopijny, optymistyczny konstruktywizm modernizmu, jak i nieskończonie ironiczną dekonstrukcję postmodernizmu. To, co uważano za bieguny binarne, jest teraz konceptualizowane jako pozycje na wspólnej skali, które można spleść razem lub – jak jest bardziej powszechnie postrzegane – oscylować między nimi, jak igła odbijająca się tam i z powrotem na tarczy.
’Meta’ w metamodernizmie oznacza 'pomiędzy’ (z greckiego 'metaxis’), a kultura metamodernistyczna oscyluje między elementami wcześniej związanych tylko z jednym z tych dawnych, odrębnych paradygmatów. Jeśli to szerokie wyjaśnienie wydaje się zbyt ogólne, to pomóc może cytat od wpływowych teoretyków Timotheusa Vermeulena i Robina Van Den Akkera. Dla nich metamodernizm „oscyluje między modernistycznym entuzjazmem a postmodernistyczną ironią, między nadzieją a melancholią, między naiwnością a wiedzą, empatią a apatią, jednością a różnorodnością, totalnością a fragmentacją, czystością a niejednoznacznością”. Inny sposób patrzenia na to, który może szczególnie dobrze pasować do kontekstów cyrkowych, to oscylacja między alienacją a afektem: między nieziemskim spektaklem a ludzkim połączeniem.
26 maja 2023 roku odbyło się pierwsze na świecie sympozjum na temat Metamodernistycznego Cyrku w Cardiff, Walia, finansowane przez AHRC South West and Wales Doctoral Training Partnership, ESRC Wales Doctoral Training Partnership oraz Cardiff University Doctoral Academy, we współpracy z The Circus Diaries.
Symposium na temat Metamodernistycznego Cyrku został zorganizowany przez Thoma Hamera i mnie – oboje doktorantów na Uniwersytecie w Cardiff. Naszym celem było połączenie środowiska akademickiego, praktyków cyrku oraz zainteresowanych członków społeczeństwa, aby zbadać, w jaki sposób te filozoficzne idee i praktyki fizyczne łączą się w dzisiejszej pracy cyrkowej.
Jako nowe podejście do myślenia o praktyce cyrkowej, metamodernizm obecnie oferuje wiele sposobów zrozumienia tworzonych dzisiaj dzieł i sposobu, w jaki są one odbierane przez współczesną publiczność. Nie daje on gotowej listy punktów, które jednoznacznie określają, czy coś jest metamodernistyczne, czy nie. Ale właśnie w tym tkwi jego urok. W myśleniu metamodernistycznym idea paradoksu ustępuje miejsca myśleniu „zarówno-to-i-to”, gdzie dwie pozornie niezgodne idee są jednocześnie trzymane w taki sposób, że żadna nie eliminuje drugiej, ale łączą się w nowo generatywny sposób. Paradoks próby oddzielenia naszych ludzkich istnień od antropocentrycznej perspektywy wszechświata staje się rosnącym tematem wśród praktyków we wszystkich dziedzinach życia, również w cyrku.
Metamodernizm wydaje się obejmować dystansowanie umożliwiające jednoczesne przyjęcie makro- i mikro-perspektyw na złożone tematy. Na piśmie może to brzmieć sucho i akademicko. W praktyce zawsze jednak towarzyszy temu zarówno humor, jak i ciepło.
Valentina Solari, antypodystka i artystka trapezowa z Chile, obecnie mieszkająca w Wielkiej Brytanii, bada teorię posthumanizmu i krytyczne studia nad roślinami poprzez swoją praktykę występów i badań nad Plant-Jugglingiem. Stara się wejść w interakcję z żywymi roślinami w sposób, który uznaje je i szanuje jako coś więcej niż nieożywione rekwizyty. Szczerze stara się zrozumieć i wspierać wolę rośliny – lub jakiegokolwiek partnera w wykonaniu, który nie jest człowiekiem – przy ironicznym rozumieniu, że to nigdy nie będzie możliwe, co daje nam praktyczne doświadczenie metamodernistycznego podejścia.
Metamodernistyczne praktyki można również zaobserwować w rosnącej liczbie grup w europejskim świecie cyrkowym, które odrzucają konwencje teatralnych przedstawień, które zostały ugruntowane w pracy absolwentów szkół cyrkowych przez ostatnie 30 lat, oraz klasycznych produkcji namiotowych z końca XX wieku. Zamiast tego nowe grupy łączą elementy obu praktyk, tworząc przedstawienia, które bawią ogół publiczności, jednocześnie dostarczając pożywki do refleksji poprzez przykłady i odniesienia do popkultury.
Przykładem takiej grupy jest Revel Puck Circus z Wielkiej Brytanii. Występują oni pod własnym namiotem, prezentując spektakularne akty w formacie różnorodnym, zakorzenionym głębokim pragnieniem ujawnienia ludzkiego stanu i tworzenia pozytywnej zmiany na długą metę. Dzięki tradycyjnemu szkoleniu cyrkowemu grupa korzysta z praktycznych wskazówek od uznanych organizacji cyrków namiotowych, aby rozwijać swoje umiejętności w tworzeniu produkcji namiotowych i marketingu dla publiczności, która nie jest tradycyjnymi odbiorcami sztuki. Są napędzani dążeniem do wspólnoty artystycznej i demokracji w obliczu biurokratycznych systemów finansowania oraz dominującej, zamkniętej branży artystycznej. Podobne podejścia i systemy wartości można dostrzec w pracy grup takich jak Circus I Love You, Cirque La Compagnie, Collectif Malunés, Cirque Pardi!, Station Circus i Zirkus FahrAway.
Dr Tom Drayton z Uniwersytetu Wschodniego Londynu charakteryzuje praktyki performatywne metamodernizmu jako reakcję na liczne zagrożenia, takie jak kryzys klimatyczny, krachy finansowe oraz narastająca ekstremistyczna polityka, które stają się rzeczywistością dla pokolenia Millenialsów wchodzących w dorosłość. Metamodernistyczny cyrk uznaje, że świat ma w sobie wiele okropieństwa i nie próbuje ani ukrywać go, ani się mu poddawać. Jak to określił Tom, metamodernizm „oficjalnie daje połączenie, afekt i nadzieję przez, w ramach i między odłączeniem, znudzeniem i beznadziejnością”.
Pomimo całej tej pozytywności istnieje jednak ważne pytanie o niebezpieczeństwo związane z myśleniem 'zarówno-to-i-to’ metamodernizmu, które powinno być brane pod uwagę. Tego rodzaju podejście, które pozwala na ekstremistyczne punkty widzenia pod płaszczykiem 'tylko żartów’, może prowadzić do niebezpiecznych ścieżek radykalizacji. Nie zapominajmy jednak, że jednym z najpotężniejszych narzędzi w arsenale artysty cyrkowego zawsze było przedstawianie ryzyka – ilustrowanie ludzkiej zdolności do przezwyciężania niebezpiecznych sytuacji za pomocą nabytej techniki. Ciekawe jest, jak artyści cyrkowi będą adresować to nowe zagrożenie w swojej pracy w najbliższych latach.
Eksploracja tego, w jaki sposób 'cyrk zarówno-tego-i-tego’ może zmienić świat – w obliczu coraz bardziej zróżnicowanej polityki i opozycyjnych sprzeciwów – jest częścią programu nadchodzącego seminarium na Szczycie Nowych Horyzontów w Lund, Szwecja, w grudniu 2023 roku. New Horizons, produkowany przez platformę Cirkus Syd, to program warsztatów, występów i dyskusji dla osób zainteresowanych przyszłością cyrku. Podczas seminarium będziemy rozważać różne wyniki z sympozjum Metamodernistycznego Cyrku, łącząc je z elementami moich własnych badań doktorskich dotyczących tego, jak wartość doświadczenia publiczności cyrku jest reprezentowana w Wielkiej Brytanii, aby rozwikłać niektóre implikacje tego nowego paradygmatu.
Jednym z kluczowych sposobów myślenia 'zarówno-to-i-to’ o cyrku w XXI wieku jest rozpoznanie go zarówno jako Realnie Fantastyczny, jak i Fantastycznie Realny, co odzwierciedlone zostało w tytule nowej broszury stworzonej przez uczestników dnia sympozjum.
Dla twórców, którzy pracują w sposób rezonujący z tym artykułem, może być pomocne poczucie związku z większym trendem w kulturze i społeczeństwie, który zaczyna wyjaśniać niektóre pozorne sprzeczności występujące w metamodernistycznej pracy. Dla producentów i programatorów wartościowym może być rozpoznanie wspólnego języka, który może być używany do identyfikowania i dyskutowania na temat tych trendów. Dla akademików ta nowa trajektoria eksploracji cyrku zapowiada się ekscytująco i owocnie. A dla każdego żyjącego w XXI wieku nowy sposób rozumienia świata wokół nas może pomóc złagodzić niektóre z naszych postmodernistycznych niepokojów i pozostawić nas z bardziej nadziei pełnym spojrzeniem na przyszłość.
