Wprowadzenie
Niniejszy tekst jest drugim z serii czterech tekstów prezentujących wyniki projektu „Ścieżka kariery artysty cyrkowego: Edukacja i wizja przyszłości”. Stanowi kontynuację pierwszego tekstu pt. O projekcie badawczym „Ścieżka kariery artysty cyrkowego: Edukacja i wizja przyszłości”.
Sztuka cyrkowa w kontekście systemu szkolnictwa artystycznego w Polsce
System szkolnictwa artystycznego w Polsce (Ministerstwo…, 2023a) obejmuje kształcenie m.in. w zakresie muzyki, tańca, plastyki, teatru i filmu. Pośród tysiąca szkół i placówek artystycznych tylko jedna szkoła prowadzi edukację w zakresie cyrku – Państwowa Szkoła Sztuki Cyrkowej w Julinku. Edukacja cyrkowa ma charakter interdyscyplinarny (Ministerstwo…, 2023b), a w podstawie programowej znajdują się następujące zajęcia: akrobatyka, ekwilibrystyka, elementy gry aktorskiej, gimnastyka, historia cyrku, język obcy nowożytny, podstawy charakteryzacji, sztuka cyrkowa, techniki taneczne, zasady zdrowego żywienia z elementami anatomii, a także żonglerka (Statut…, 2023).
Możliwości kształcenia się w obszarze cyrku
Współcześnie możliwości kształcenia się w obszarze cyrku są rozmaite, zarówno w kontekście różnorodności dyscyplin cyrkowych jak i rodzajów organizacji, które te możliwości oferują. Działania edukacyjne i szkoleniowe prowadzą organizacje publiczne, prywatne, pozarządowe, a także grupy nieformalne. Przykładowe inicjatywy podejmowane przez różnego rodzaju organizacje przedstawia Ilustracja 1. Nazwy inicjatyw zostały oznaczone kursywą, a nazwy organizacji zostały pogrubione.
Działalność organizacji publicznych finansowana jest ze środków publicznych i jest prowadzona np. przez szkoły artystyczne, instytucje kultury czy domy kultury. Wśród organizacji publicznych kształcących w obszarze cyrku należy wyróżnić wspomnianą już Państwową Szkołę Sztuki Cyrkowej w Julinku. Do organizacji publicznych można również zaliczyć domy kultury, które ogłaszają konkursy na prowadzenie zajęć o różnej tematyce, w tym artystycznej (Żoliborski Dom Kultury, 2024), a także instytucje kultury, podejmujące inicjatywy umożliwiające rozwój artystyczny, takie jak warsztaty, konkursy czy festiwale.
Organizacje prywatne są nastawione na zysk, a edukację z zakresu sztuki cyrkowej prowadzą w ramach działalności gospodarczej. Powszechnym przykładem takich organizacji będą prywatne szkoły oferujące zajęcia z obszaru sportu i sztuki. Należy także wspomnieć o firmach produkujących i sprzedających materiały szkoleniowe (jak kursy online czy poradniki), popularne chociażby w obszarze iluzji.
Organizacje pozarządowe działają na zasadzie wolontariatu i na rzecz społeczeństwa, nie mając na celu generowania zysku (LevelUp, 2024). W kontekście edukacji cyrkowej będą to najczęściej fundacje i stowarzyszenia prowadzące warsztaty i kursy, tworzące spektakle, a także organizujące festiwale.
Ostatnią grupę stanowią organizacje nieformalne funkcjonujące na zasadzie oddolnych działań, realizujące wspólny cel (Kostera, Krzyworzeka i Połeć, 2023). Do tego grona zaliczają się grupy, które z czasem mogą przerodzić się w jeden z powyższych rodzajów organizacji (a więc w organizację publiczną, prywatną lub pozarządową) albo takie, które nie dążą do sformalizowania swojej działalności. Przykładem organizacji nieformalnej może być także mniejsza grupa należąca do organizacji formalnej, która odróżnia się od niej niezależnością inicjatyw i odrębnym celem. Należy podkreślić, że nieformalny sposób funkcjonowania jest możliwy dzięki poczuciu jedności uczestników grupy, wzajemnemu zaufaniu i wspólnym zainteresowaniom. Sposób ten jednak utrudnia lub wręcz uniemożliwia prowadzenie odpłatnych zajęć, wynajmowanie sal treningowych itp. Uczestnicy grup nieformalnych uczą się więc nawzajem lub na zasadzie relacji mistrz-uczeń.
Jakość kształcenia w obszarze cyrku
Z przeprowadzonych badań wynika, że osoby uczące się dyscyplin cyrkowych często jednocześnie uczą inne osoby. Relacje te pokazuje Ilustracja 2, a kierunek strzałek wskazuje na kierunek przekazywania wiedzy. Osoby kształcące w systemie publicznym rzadko dalej same kształcą się z zakresu sztuki cyrkowej, natomiast rozwijają się w obszarach pedagogiki i zarządzania. Osoby kształcące się w systemie publicznym, podobnie jak osoby kształcące się w systemie niepublicznym, często są jednocześnie osobami uczącymi dyscyplin cyrkowych w systemie niepublicznym, przy czym relacja ta jest jednostronna.
Powyżej opisane zależności mogą wynikać ze specyfiki działalności Państwowej Szkoły Sztuki Cyrkowej w Julinku jako publicznej szkoły artystycznej. W jej przypadku organem prowadzącym jest Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a nadzór pedagogiczny sprawuje Centrum Edukacji Artystycznej (Statut…, 2023). Do szkoły przyjmowane są osoby w wieku od 13 do 23 lat (Regulamin…, 2022). Podczas trzech lat edukacji uczniowie zdobywają wiedzę praktyczną z różnych dyscyplin, a także wiedzę teoretyczną. Kameralne grono tworzone przez uczniów i kadrę, wspólna przestrzeń do ćwiczeń, regularne wielogodzinne treningi, utrzymywanie kontaktów z absolwentami, udział w wymianach zagranicznych, a także możliwość uzyskania tytułu zawodowego aktora cyrkowego sprawiają, że Szkoła wyróżnia się na tle innych organizacji. Edukację w Szkole rozpoczynają osoby często mające już kilkuletnie doświadczenie kształcenia się w systemie niepublicznym i, pomimo młodego wieku, zdeterminowane do wykonywania zawodu aktora cyrkowego. Znaczna część kadry to absolwenci Szkoły.
Czym różnią się aktualne oferty cyrkowej edukacji? Edukacja w Państwowej Szkole Sztuki Cyrkowej, wpieranej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Centrum Edukacji Artystycznej, przeważa nad innymi organizacjami pod względem gwarancji jakości kształcenia. Wynika to z faktu, że w przypadku pozostałych organizacji zawód instruktora nie jest regulowany prawnie (Ministerstwo…, 2024) i w praktyce może wykonywać go każdy, nie posiadając kwalifikacji ani doświadczenia. Należy jednak zauważyć, że korzystanie z ofert kształcenia w systemie niepublicznym umożliwia rozwój osobom dopiero rozpoczynającym swoje zainteresowanie sztuką cyrkową lub takim, które chcą to zainteresowanie rozwijać, ale w życiu profesjonalnym niekoniecznie planują wiązać się z branżą artystyczną. Jak pokazuje Ilustracja 3, możliwości kształcenia w tych dwóch systemach wzajemnie uzupełniają się, tworząc zróżnicowaną ofertę – niezależnie od wieku odbiorców, ich miejsca zamieszkania czy stopnia zaangażowania w rozwijanie umiejętności cyrkowych.
Zakończenie
Kontynuacją tego tekstu są kolejne dwa teksty prezentujące wyniki projektu „Ścieżka kariery artysty cyrkowego: Edukacja i wizja przyszłości”:
- O projekcie badawczym „Ścieżka kariery artysty cyrkowego: Edukacja i wizja przyszłości”
- Różnorodność sztuki cyrkowej i możliwości kształcenia się w jej zakresie
- Proces kształcenia artysty cyrkowego
- Wyzwania w zawodzie artysty cyrkowego i ścieżki kariery
Bibliografia
Kostera, M., Krzyworzeka, P. i Połeć, M. (2023). Antropologia organizacji: Jak prowadzić badania terenowe?. Warszawa: PWN.
Level Up. (2024). „Czym jest trzeci sektor i czym jest NGO”. https://levelupngo.com/trzeci-sektor-i-ngo/ [dostęp: 21.11.2024].
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. (2023a). „Szkolnictwo artystyczne w Polsce”. https://www.gov.pl/web/kultura/szkolnictwo-artystyczne-w-polsce [dostęp: 21.11.2024].
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. (2023b). „Kształcenie cyrkowe”. https://www.gov.pl/web/kultura/ksztalcenie-cyrkowe2 [dostęp: 21.11.2024].
Ministerstwo Sportu i Rekreacji. (2024). „Deregulacja zawodu Instruktora i Trenera”. https://www.gov.pl/web/sport/deregulacja-zawodu-instruktora-i-trenera [dostęp: 21.11.2024].
Regulamin rekrutacji do Państwowej Szkoły Sztuki Cyrkowej w Julinku. (2022). https://www.gov.pl/web/psscjulinek/dokumenty-szkolne [dostęp: 23.11.2024].
Statut Państwowej Szkoły Sztuki Cyrkowej w Julinku. (2023). https://www.gov.pl/web/psscjulinek/dokumenty-szkolne [dostęp: 23.11.2024].
Żoliborski Dom Kultury. (2024). „OPEN CALL na prowadzenie zajęć w Żoliborskim Domu Kultury!”. https://zoliborskidomkultury.pl/open-call-na-prowadzenie-zajec-w-zoliborskim-domu-kultury/ [dostęp: 21.11.2024].
